گشتی در باغ شاهزاده؛ بزرگ ترین باغ ایرانی

نگینی سر سبز در دل کویر، عنوانیه که میشه به افتخار طبیعت گردی دیار کریمان در استان زر خیر کرمان گفته کرد.
جایی که بخشی از واقعیتای تاریخ و تمدن این مرز و بوم بوده و جیرفتش، کالیفرنیای ایران و ماهانش، بخشی از تاریخ رو روایت می کنه.

اگه در نیمه اول سال به دنبال یه مقصد گردشگری جذاب و هیجانی هستین، کرمان، سرزمین شگفتیای مخفی و دیار ارگای تاریخی و مهد کلوتای شهداد رو به شما پیشنهاد می کنیم که هم فاله و هم تماشا.

کرمان هم مثل بوشهر، چابهار، بندرعباس، تبریز و یزد و همدان، مقصد گردشگری کمتر شناخته شده ای واسه هموطنان به خصوص ایرانگردهای بین المللی بوده و با امید به اینکه در سال جدید، واسه برندسازی موثر مقصدهای گردشگری اون، فعالیتای زیادی صورت بگیره.

گزارش امروز سرویس گردشگری ما، شما رو در دیار شگفتیا، با یکی از عجیب ترین باغا که نمادی از باغ ایرانیه، آشنا می کنه.

مجموعه ۹ باغ ایرونی در ایران و ۲ باغ در هند و ۱ باغ در پاکستان، در سال ۲۰۱۱ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ان که یکی از اونا، باغ شاهزاده دیار کریمان بود.

با ما در سفر به شاهزاده کرمانیا،‌ همراه باشین.

داستان کرمان: روایت شگفتیا

پهناور ترین استان کشور رو باید در دیار کریمان جستجو کرد.
جایی که گنجینه ای عالی از ظرفیتای گردشگری جور واجور بوده و از باغای سرسبز و درختان سر به فلک کشیده تا باغی که میوه درختانش از سنگه، حکایتای جالبی رو واسه گردشگران و کرمان دوستان به ارمغان می آورد.

در کرمان، ارگای تاریخی، معروفیت جهانی داره که ارگ بم، سمبلی از تاریخ و شکوه دیار کریمان، تنها مشتی نمونه خرواره. بزرگ ترین بنای خشتی جهان،‌ افتخار کرمان و ایران، در کنار جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوون، کرمان رو یکی از مقصدهای گردشگری اسرار آمیز ایران مثل زابل سیستانیا کرده.

کرمان از نظر موقعیت جغرافیایی، با ۴ استان کشور همسایه س که زاهدان در شرق، یزد در شمال، هرمزگان در جنوب و استان فارس در غرب از اون جمله س. در سفر به کرمان، فرصتای گردشگری دریایی و تاریخی واسه شما در جنوب و غرب این استان زر خیز هست.

روایتی از معماری باغ ایرونی

داستان باغ ایرونی که تازگیا به فهرست میراث یونسکو هم اضافه شده، بخشی از شکوه دیار کریمان رو بازگو می کنه.
این باغ که به نام باغ شازده یا شاهزاده شناخته می شه، از جمله باغای تخت ایرونی بود که در دامنه ارتفاعات چوپار قرار داره.

در ادبیات ایران به باغ ایرونی “باغ سرا” یا پردیس یا فردوس گفته می شده.
واژه باغ ایرونی جدید و ترجمه پرشن گاردنه. این ویدیو شما رو با باغ ایرونی فین کاشون آشنا می کنه.

باغ ایرونی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد داره: اول در راه عبور جوی آب قرار داره.
دوم: محصوره با دیواره های بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستونی و استخر آب قرار داره.

این سه مشخصه باغای ایرونی رو جدا می کنه.

در واقع این باغ سراهای ایرونی رو جهانگردان اروپائی که دیدن اونو با مشخصه و نام «پرشن گاردن» وصف کردن. باغ ایرونی یا «باغ سرای» به ساختار و طراحی منحصر به فرد اون اشاره داره.
باغ ایرونی با تاریخ پیدایش قنات پیوند داره اولین باغ‌های ایرونی در راه خروجی قنات‌ها بوجود اومده.

در این ویدیو با مختصات باغ ایرونی همدان آشنا میشین.

نمونه این جور باغ‌ها رو می‌توان در طبس، یزد، گناباد، و همدان و کاشون و بسیاری دیگه از مناطق کویری دید که در ۲ ویدیو بالا، به تعدادی از اونا اشاره کردیم.

یکی از مشخصه‌ های باغ ایرونی عبور جوی آب در داخل باغه که معمولاً در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یه عمارت و یا ساختمون تابستونی وجود داشته.

بعضی باغ‌ها به شکل چار باغ بوده و آب رو در ۴ راه عبور می‌داده‌ان. باغ ایرونی پاسارگاد رو ریشهٔ معماری این باغ‌ها دونسته‌ان. کوروش کبیر شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چیجوری ایجاد شه و درخت‌ها هم به چه شکل کاشته شن و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل اون از دیدگاه کوروش به باغ ایرونی گرفته شده‌ است. در دورهٔ ساسانیان هم باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتن و این موضوع در دورهٔ اسلامی هم ادامه پیدا کرد.

واسه رفتن به این باغ، از مرکز کرمان می تونین با گذروندن حدود ۴۰ کیلومتر به سمت جنوب شرقی، به سمت ماهان برید که یکی از مقصدهای گردشگری این استان زر خیر در دامنه کوه های تیگران رو شامل می شه.
در ۶ کیلومتری شهر ماهان، نگینی سرسبز رو در دل کویر به نظاره خواهید نشست که چشم اندازی منحصر به فرد داره.

گفته شده که تاریخ ساختن این باغ تخت که در واقع در راه جاده ابریشم قرار داشت، مربوط به عصر قجره و دوران فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصر الدوله که پس از مرگش، ساخت بنا تموم نشده موند.

تصویر ورداری هوایی از باغ شاهزاده کرمان رو در ویدیو زیر تماشا کنین.

ساختاری که واسه معماری باغ ایرونی در نظر گرفته می شه رو به روشنی میشه در باغ شازده ماهان دید. دو استخر بزرگ در برابر اولین تخت و مقابل بنای اصلی و هم اینکه ورودی باغ ایجاد شده که دارای فوارهای بلند و پر آبه که به ارتفاع قابل توجه ای پرت می شه.
منبع تامین آب این باغ از قناب تیگران ماهان بوده که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه میگیره و از مرتفع ترین سطح،‌ وارد باغ می شه.

بنای اصلی باغ تخت شاهزاده ماهان در بالاترین تخت، بنای سر درخانه در بخش ورودی و بقیه بناهای خدماتی، مماس به دیوار اصلی و خارج از اون قرار داره و معماری جذابی رو در برابر دید عاشقان معماری ایرونی قرار میده.

به این موضوع دقت لازم رو به عمل بیارین که این باغ قشنگتر، در مساحتی به وسعت حدود ۵ هکتار و در ساختاری مستطیل شکل ساخته شده و حدود ۵ درصد سیب داره.
در ساخت بنا، از آجر و اندود استفاده شده و مخلوط قلوه سنگ و ملات هم واسه سطوح کف استفاده گردیده.

شاهزاده ماهان: بزرگترین باغ ایرونی

بزرگ ترین باغ ایرونی و افتخار کرمانیا، در راه کرمان به بم قرار داشته که بخشی از جاده قدیمی ابریشم بود. جایی که واسه ساخته شدن یه باغ اشرافی که مشرف بر کویر سوزان باشه، موقعیتی مطلوب داره.
شکوهی در دل کویر رو میشه در این نگین جذاب کرمانیا دید. شازده کرمانیا رو نگین انگشتر کرمان می دونن که یه سبزی در بطن کویره.

خاک حاصل خیز کرمان و آفتاب کافی و وزش باد ملایم در کنار دسترسی به قناتا، ظرفیتای طبیعی لازم رو واسه ساخته شدن اینجور عمارتی در دل کویر جفت و جور کرده که تشویق هر بیننده ای رو داره.
حضور یه باغ سرسبز در دل کویر، نشدنی به نظر می رسه،‌ اما در دیار شگفتیای ایران، هر چیزی، ممکن و استثنایی و خاص هستش.

شاهزاده کرمانیا، امروزه یه مقصد گردشگری تموم عیار در دیار کریمان بوده و هرساله صدها هزار نفر از هموطنان و گردشگران خارجی، از این عمارت قشنگتر دیدن می کنن. امکاناتی مثل هتل و رستوران در این باغ قشنگتر در دسترس علاقمندان به کرمان گردی قرار داره.
وقتی از درب ورودی، وارد باغ میشین، شماره ثبت ۹۶۶ خودنمایی می کنه.

ساخت باغ اول به وسیله محمد حسن خان، سردار ایروانی در سال ۱۲۷۶ شروع شد.
بنای درون اونم در دوره  حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین شاه) بر کرمان طی یازده سال حکمرانی اون از ۱۲۹۸ هجری قمری تا ۱۳۰۹ هجری قمری ایجاد گردید و با مرگ ایشون بنای اون به صورت نیمه تموم رها شد.

در دوران جور واجور به دلیل دگرگونیایی که در شرایط سیاسی و اجتماعی به وجود اومد، به متروکه ای تبدیل شد و خسارتای زیادی به اون وارد گردید اما همه این نامهربانیا رو تاب آورد. این باغ در دهه پنجاه به وسیله میراث فرهنگی وقت، از صاحبان خصوصی خریداری شد و در سال ١٣۵٧ خورشیدی تعمیر گردید.

در جریان زلزله سال ١٣۶٠ بازم آسیبایی به باغ وارد اومد که در آستانه برگزاری کنگره خواجوی کرمانی، مورد تعمیر قرار گرفت و تا به امروز حفظ و نگهداری می شه.
جلوه های دیدنی این باغ و ارزش معماری اون دلیل گردید تا اسمش در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳ با شماره ۱۰۱۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار بگیره.

پوشش گیاهی باغ در دو طرف نهر و آبشارها، پیاده راه های محور مرکزی باغ قرار دارن که با دو ردیف باغچه محاصره شدن و دارای پوشش گیاهی متنوعی هستن.

 

این پوشش شامل:

 

• درختان همیشه سبز و باد شکن شامل درختان سوزنی برگ مانند کاجا، سروها
• درختان سایه دار شامل درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبون گنجشک نارون، چنار و سپیدار که علاوه بر ایجاد سایه نسبت به آب و هوای منطقه هم مقاومت دارن.
• گیاهان زینتی شامل سروهای زینتی پیراکانتا و گونه‌های ارس زینتی و شیر خشت که گلای ریز در زمستون می‌دهد.

فوارهای نگین کرمانیا

یکی از جذاب ترین صحنه ها در باغ شاهزاده جهانی کرمان، فوارهای اون هستش که همونطور که در بالا ذکر شد، از قناتای کرمان تامین می شه.
در واقع، فوارها و سیستم آب رسانی، از جمله ویژگیای روشن باغای ایرونی بوده که در خیلی از این ظرفیتا که در بالا گفتیم، فواره و حوض بزرگ، بخشی از ساختار معماری دید رو تشکیل میده.

وجود آبشارها و فوارها و جریان آب در سطوح عمودی و افقی و به کار گیری شیب زمین واسه هدایت مطلوب آب، موضوعیه که خوب در باغ شازده کرمان دیده می شه و هنرمندی معماران خلاق اونو به رخ میکشه.

در واقع، جریان آب درقالب یه جوی (محور آبی) ، از جلوی عمارت بالاخانه تا سردر ورودی ادامه داره و در دو طرف اون دو حوض بزرگ یا استخر دیده می شه.
این آب با جاری شدن در باغ شازده کرمان، دو نقش کلی اجرا می کنه.

یکی، آبیاری گیاهان و دیگری، معماری دید و دادن منظره ای قشنگتر به باغ تاریخی.

البته نگفته پیداست که وجود فوارها در باغ شازده و حوضای بزرگ اون، طراوتی خاص به فضا اضافه و حال و هوای رمانتیکی در اون ایجاد کرده. در طراحی این فوارها، اصول مهندسی رعایت شده و بخاطر این، فوارهای شازده رو باید هوشمند دونست.

فوارهای شازده در سرزمین شگفتیای کرمان،‌ تنها براساس نیروی جاذبه زمین و اختلاف ارتفاع ساخته شده و بددون به کار گیری هیچ نیروی دیگری فعال هستن.

در این سیستم از خمرهایی استفاده شده که در نتیجه اتصال به همدیگه می تونن مانند لوله های ساختمون اجرای نقش کنن. آب جاری در باغ در داخل این خمرها جریان پیدا میکنه تا اینکه به یکی از خمرهایی که نقش زانو رو در سیستمای لوله کشی امروزی داره، می رسه و از اونجا به بیرون فوران می کنه.

عجایب طراحی فوارهای یکی از باغای ایرونی (فین کاشون) رو در زیر ببینین.

اگه به این باغ قشنگتر مراجعه کنین، با صحنه های جالبی مواجه میشین که رقص فوارها در میان باغ شاهزاده از دیدنی ترین و عجیب ترین قسمتای اون هستش که میشه اونا رو در گروه زیباترین فوارهای باغای ایرونی به حساب آورد.

نگفته پیداست که تعداد خیلی از این فوارها در باغ شاهزاده وجود دارن و کمتر باغی رو میشه یافت که این تعداد از فواره رو در خود جای داده باشه. نکته خیلی مهم اینه که نمونه فوارهای موجود در دو حوض اصلی باغ، کمتر در باغای ایرونی دیده شده و به احتمال زیاد، ساخت اونا از شناخت باغا و چشمه اروپایی نشأت میگیره.

معماری ایرونی باغ شاهزاده

باغ شاهزاده رو باید یکی از جلوه های معماری ایرونی در جنوب کشور دونست. باغ تخت که ساختار صاف و پله پله داشته و حصاری بلند در دور و بر، اونو محاصره کرده که از ویژگیای باغ ایرونی هستش.

همونطور که گفتیم، موقع ورود، زیبایی سردر کم نظیرش شما رو غرق در خود می کنه و شاید همین سردر چشم نوازه که این باغ رو از بقیه همتایان خودش جدا می سازه. باغا در دوره قاجار به صورت شکارگاه‌ها، بُستانا، باغ قلعه‌ها و باغ سکونتگاه‌ها ساخته می شدن و این وسط، باغ شاهزاده هم با کاربری سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت.

سکونت گاه بودن باغ رو  میشه به واسطه دو محوطه وسیع و محدود با نرده های چوبی در جلوی دو بنای مهم باغ یعنی سردرخانه و بالاخانه سکونتگاه بودن باغ دید. در واقع معماری باغ شازده با به کار گیری عناصر معماری و روشای ساخت به شکلی ساخته شده که بتونه امکان بیشترین حد به کار گیری مناظر تازه داخلی و خارجی رو جفت و جور آورد.

با قرار گرفتن در طبقه بالای سردر، از یه سو میشه به تماشای جلوه های تازه باغ نشست و از طرف دیگه از تماشای منظره کوه لذت برد. از زیباییای باغ که بگذریم کوشک یا عمارتایی رو در دو مجموعه شرقی و غربی می بینیم که به صورت دو طبقه ساخته شده و از عناصر معماری ایرونی بهره بردن. همه بناهای موجود در باغ، مماس به دیوار اصلی و خارج از اون قرار دارن و هنر بی بدیل معماری رو در جای جای اونا میشه لمس کرد.

در ساخت باغ، از آجر و ملات استفاده شده و هنر کاشی کاری رو در سراسر این عمارت جذاب قجری میبینیم. دیواره باغ رو کاهگل پوشونده و البته سردرخانه و بالاخانه، ترکیبی از آجر و ملاته. نقوش هندسی در جای جای باغ هست که ظرافت دنبال معماران رو اثبات می کنه.

سر در خونه باغ شاهزاده کرمان

معماری قجر این باغ ایرونی، ظرافتای بسیاری در خود جای داده که یادآور درونیا و اندورنیای خونهای تاریخی ایران در تبریز و کاشون و اصفهان و یزد و شیرازه. قبل از قرار گرفتن در فضای جذاب باغ شازده، باید از راهروی ورودی تنگ عبور کرده و بعد از کمی توقف در هشتی در طبقه همکف سردرخانه، وارد باغ شید. از همانجا، تماشای منظره عجیب باغ، نظر شما رو به خود جلب می کنه.

گفته شده که صاحب این عمارت، ستمایی رو به مردمون روزگار خود روا می داشت و وقتی که معمار سردر باغ، مشغول به تکمیلش بود، خبر مرگ شاهزاده رو به اطلاع ایشون رساندند.

انگار ایشون از شدت خوشحالی تغار گچِ در دستش رو سفت به دیوار می کوبد و پس از رها کردن کار از اونجا می گریزد. حالا این جاهای خالی یادمانی از یه خاطره تاریخی هستن که بر سردر باغ شاهزاده جا خوش کردن. این بنا هم نقش ورودی داره و هم به دلیل وجود اتاقایی در طبقه بالایی اون به عنوان سکونتگاه و منظرگاه ( محلی واسه تماشای مناظر ) هم کاربرد داشته.

اگه از بیرون به باغ نگاه کنین، سردر تو یه تو رفتگی نسبت به دیوار باغ قرار داشته و در داخل هم متوجه بیرون زدگی اون خیلی هستیم.

دروازه ورودی با ارتفاع ۳ متر در میان بنای سردرخانه جای گرفته و استوار و پابرجا از مهمانان استقبال می کنه.
پس از عبور از زیر این دروازه، به وسیله فضای واسطی به طول ۵/۱۰ و عرض ۵/۹ متر به درون باغ هدایت میشین و پله هایی رو می بینین که هر یک به صورت دو پله اریب، با پاگردهای مثلثی شکل در گوشهاشون به اتاقای جانبی منتهی می شن.

سردر باغ مثل یه قاب عکس، تصویری از این اثر رو پیش چشم شما قرار میده و با ایستادن در زیر طاق اون چشم اندازی از باغ، بنای اصلی و حوض‌ها و فواره‌ها رو می بینین که شاید زیباترین تصویر رو تو ذهن شما ثبت کنه.
تصویری از رقص آبشارها و فوارها با پس زمینه ای از بلندیا و قله پر برف جوپار… پس از این تصویر شکل کلی باغ با محور مرکزی، آبشارها، پیاده راه ها و ردیفای منظم درختان، سطوح شیب دار سکوهای مرکزی و کرتای میوه، به چشم تون میان و در آخر بنای سفید رنگ بالاخانه خودشو روشن میکنه.

علاوه بر این ورودی، راه های دیگری هم واسه ورود به باغ وجود دارن که به عنوان ورودیای فرعی در دو ضلع طولی مجموعه قرار گرفتن.

بالاخانه و باغ خلوت شاهزاده کرمان

از جمله دیگه بخشای باغ میشه به بالاخانه یا شاه نشین اشاره کرد که در بالاترین قسمت مجموعه واقع شده.
اگه روی سطح حیاط که با مخلوطی از قلوه سنگ و ملات سیمان پوشونده شده راه برید، به بالاخانه می رسید.

در میان باغ به اولین سطح تخت وسیع می رسیم که از سکوی میانی با عرضی برابر عرض بنای سردرخانه و کرتا (باغچه های میوه) در جوار اون تشکیل شده.
سکوی وسط این تخت درست در جلوی ورودی بالاخانه قرار داره و دسترسی به طبقه دوم بالاخانه رو از راه پلکان داخلی جفت و جور میکنه.

پیشنهادای کرمان گردی

۱- در سفر به دریار کریمان، از اطلاعات اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی استان کرمان استفاده کنین.

۲- فرصتای اقامتی و رزرو بلیط هواپیما رو از ظریق زورق و پین تا پین بخرین.

۳- جیرفت، یکی از مقصدهای طبیعت گردی و باستانی کرمانه که واسه سفر به اون از مرکز کرمان،‌ میشه با اتوبوس و خودروهای خطی از پایانه مرکزی به اون جا سفر کرد.

۴- پیشنهادای  تریپ ادوایزریا و لونلی پلنتیا در سفر به کرمان می تونه شما رو به مقصدهای گردشگری جذاب و باحال آشنا کنه.

۵- یکی از نمادهای باغ ایرونی، شاهزاده کرمانه. دیگه مقصدها رو میشه در این گفتار دید.

۶– کپرهای کرمان، یکی از مقصدهای گردشگری هیجانی و خودمونی این استان زر خیزه که مخاطبان بسیار داره.

۷- امکانات اقامتی و رفاهی باغ شاهزاده کرمان رو از اداره گردشگری کرمان  و موسسات گردشگری مرکز شهر استعلام کنین.

۸- یکی از حمامای دیدنی و تاریخی ایران (گنجعلی خان) در این استانه که دیدنش رو پیشنهاد می کنیم.

۹- اقامت در هتل باغ شاهزاده کرمان رو از راه درگاه اطلاع رسانی اون بررسی کنین.

نوروز ۹۶، بیشتر از ۳ میلیون گردشگر از سراسر ایران و جهان به دیار کریمان اومد. کرمان، در گروه ۴ مقصد اول گردشگری ایران قرار داره و فرصتای اقتصادی و گردشگری و سرمایه گذاری بسیاری در عصر اقتصاد مقاومتی در اختیار علاقمندان به سرمایه گذاری در میدونای جور واجور قرار میده.

از گنج دیار کریمان، بیشتر استفاده کنیم.